Over het Situatiekompas

Waarom eerst de situatie, dan pas de som

Het Situatiekompas is ontstaan uit één centrale vraag:
Hoe help je leerlingen bij redactiesommen zó dat ze niet blijven hangen in trucjes en woordjes zoeken, maar echt begrijpen wat ze doen?

In plaats van te starten bij de bewerking of bij “signaalwoorden”, begint het Situatiekompas altijd bij de vraag:

Wat gebeurt er in deze situatie?

Die vraag wordt zichtbaar gemaakt in 11 vaste situatie-zinnen. Pas daarna volgt de keuze voor een bewerking en een som.

Van woordjes zoeken naar situationeel denken

Veel leerlingen leren (onbewust) om te zoeken naar losse woorden in een som: meer, minder, samen, verschil…
Dat werkt soms, maar:

  • leidt vaak tot gokgedrag

  • maakt leerlingen afhankelijk van trucjes

  • werkt slecht bij nieuwe of complexe situaties

Het Situatiekompas draait dit om.
Leerlingen leren eerst kijken naar wat er gebeurt in het verhaal, en pas daarna naar welke bewerking daarbij past.

De 11 situatie-zinnen

De kern van het model bestaat uit 11 zinnen, zoals:

  • Er gaat iets bij

  • Er gaat iets af

  • Er is een verschil

  • Er komt steeds hetzelfde erbij

  • Het wordt eerlijk verdeeld

  • Er gaat iets omheen

  • Er gaat iets op

  • Er gaat iets in

  • Het hoort bij elkaar

  • Je neemt een deel van het geheel

  • Alleen de maat verandert

Het zijn allemaal “wat”-zinnen: ze beschrijven wat er gebeurt in de situatie.
De bewerking komt pas in de tweede stap.

Verhaal → Situatie → Som → Antwoord (& check)

Het Situatiekompas werkt met één vaste denkroute:

  1. Verhaal – lees en begrijp de situatie

  2. Situatie – kies de passende situatie-zin

  3. Som – koppel daar een bewerking en som aan

  4. Antwoord (& check) – reken uit en controleer

Deze structuur helpt leerlingen om:

  • hun denken te structureren

  • hun keuze te verwoorden

  • hun som bewust te kiezen in plaats van te gokken

Ontstaan uit de praktijk

Het Situatiekompas is ontwikkeld door Manon van Kreijl (En Route), vanuit:

  • jaren ervaring als leerkracht

  • dagelijkse RT-praktijk

  • veel werken met redactiesommen en rekenrust

Het model is stap voor stap gegroeid:

  • uit gesprekken met leerlingen

  • uit analyse van sommen en antwoorden

  • uit de behoefte aan één deelbare kapstok voor team, RT en ondersteuning

Het is daarmee geen theoretisch schema, maar een praktisch denkmodel uit de werkvloer.

Koppeling met materialen en trainingen

Rond het Situatiekompas zijn verschillende materialen ontwikkeld, zoals:

  • Spiekkaarten Verhaal → Situatie → Som

  • Domino Verhaal ↔ Situatie

  • (binnenkort) de Poster Situatiekompas

Daarnaast zijn er trainingen en scholingstrajecten waarin teams en organisaties leren:

  • hoe ze de 11 situaties introducteren en verankeren

  • hoe ze leerlingen helpen om hardop te denken

  • hoe ze het Situatiekompas koppelen aan bestaande methodes

Wat levert het Situatiekompas op?

Werken met het Situatiekompas kan helpen bij:

  • meer begrip bij redactiesommen

  • minder stress en gokgedrag

  • betere transfer naar nieuwe sommen

  • één gedeelde taal in team en ondersteuning

Het Situatiekompas is daarmee geen extra onderdeel erbij, maar een andere manier van kijken naar wat er al gebeurt in het rekenonderwijs.